Mijn oma is in de jaren 50 met een groep verpleegsters vanuit Suriname met de boot naar Nederland vertrokken. Er was een tekort aan verpleegkundigen en Rotterdam kon na de Tweede Wereldoorlog alle hulp gebruiken met de wederopbouw. Er is een boek en een documentaire over hen verschenen, Zusters uit Suriname. Mijn oma vertelde mij verhalen over Rotterdam in de vroege jaren 60. Hoe zij de eerste Turkse en Marokkaanse arbeidsmigranten verzorgde die in de mijnbouw werkten, nog voordat er sprake was van gezinshereniging. En over de modderpoel voor het oude Centraal Station. Ze heeft mijn opa hier in de jaren 60 ontmoet. Hij kwam ook uit Suriname en was archivaris bij de gemeente Rotterdam. Mijn moeder en haar zussen zijn in Rotterdam geboren. In 1975 is het hele gezin, tegen de migrantenstroom in, teruggegaan naar Suriname.

Om te helpen bij de opbouw van het land. Door de politieke onrust stroomde het land leeg, maar daarmee verdween ook alle kennis. Ze kwam als verpleegster terug, maar werd al heel snel onderdirecteur van een veehouderij. Ze had namelijk in Barneveld, naast haar baan in de zorg in Rotterdam, een diploma voor veehouderij gehaald. Mijn moeder is na haar middelbare school in de jaren 80 teruggekomen om te studeren. Mijn oma zei altijd ‘je diploma is je eerste man’.

Zij heeft als kind bij een vooraanstaande familie geholpen in de huishouding. Ze had al vroeg door dat een opleiding en hard werken onafhankelijkheid betekende. Haar eigen oma heeft het einde van de slavernij meegemaakt. Toen ik puber was en interesse had in die geschiedenis, heeft zij de Slavenregisters gekocht. In dit register werden tot slaaf gemaakten van de plantages genoteerd met naam, leeftijd en het soort werk wat ze deden. Hierin hebben we samen haar oma gevonden. Haar plantagenaam was ma Adyuba en haar geregistreerde naam Johanna Sedoc uit Nickerie. Mijn oma vertelde dat zij de littekens van zweepslagen op de rug van haar oma had gezien.

Nee, in mijn tienerjaren ontdekte ik dat mijn vader een nazaat is van de Marrons. Er zijn zes groepen Marrons: Okanisi, Saamaka, Pamaka, Kwiïnti, Aluku en Matawai. Dit zijn tot slaaf gemaakten die zichzelf hebben vrijgevochten uit slavernij en naar het binnenland van Suriname zijn getrokken. Dit heet marronage. Die strijdbaarheid heeft plaatsgevonden vanaf het moment dat de eerste tot slaaf gemaakten in Suriname arriveerden. Plantagehouders probeerden Marrons constant terug te halen, maar zij hebben zich hevig verzet. Op 10 oktober 1760, ruim 100 jaar voor de afschaffing van de slavernij, hebben de Okanisi als eerste een vredesverdrag met de koloniale overheerser afgedwongen. Dit betekende dat ze niet meer werden nagejaagd. Ze konden autonoom hun eigen gebied in het binnenland beheren. Zij hebben in vrijheid geleefd tijdens de slavernij.

Mensen zeggen dat de Marroncultuur in Suriname het best bewaarde stukje Afrika is, buiten Afrika. Dit hebben ze van generatie op generatie kunnen doorgeven. Ze woonden in de binnenlanden en vormden zes gemeenschappen. Met ieder een eigen sociale structuur, traditioneel gezag en leefregels. Tradities en inwijdingsrituelen speelden een grote rol in hun leven. Hiermee markeerden ze belangrijke mijlpalen in hun leven. Vanaf de geboorte tot aan rouwen en afscheid nemen. Nazaten van de Marrons houden de Marroncultuur in leven door onder andere inwijdingsrituelen uit te voeren en tradities door te geven aan volgende generaties.

Het geeft kracht, ik zou bijna zeggen perspectief in je leven. Het geeft positieve energie. Mijn vader grapt weleens dat ik nog meer nazaat ben van de Marrons dan hij, omdat ik er heel veel van weet, maar ook doordat ik de tradities in ere hou door bijzondere rituelen uit te voeren.

Bij alles wat ik onderzoek of bevraag, begin ik altijd bij mezelf. Voor mij was dans de ingang. Ik dans al heel mijn leven. Als klein meisje klassiek ballet, maar sinds ik me meer heb verdiept in de marroncultuur ook traditionele dans. Tijdens de 80e verjaardag van mijn overgrootmoeder zag ik in Suriname een voorstelling van de dansgroep Saisa en toen dacht ik dat wil ik ook. Dat is nu zo’n 20 jaar geleden. Vanuit die hoek heb ik mij verdiept in de muziek, de taal, de klederdracht en de inwijdingsrituelen. Dus meer het immateriële erfgoed. Ik vind het ook belangrijk om die kennis weer te delen met anderen. Ik heb bijvoorbeeld een eerste aanzet geschreven van een Wikipedia artikel over inwijdingsrituelen bij Surinaamse Marrons. En tijdens dansworkshops leg ik niet alleen de dans uit, maar vertel ook over de traditionele kleding die ik draag.

Een tip voor iemand die zich wil verdiepen, hou het dichtbij jezelf. En lees wat je zelf interessant vindt. Persoonlijk vind ik informatieve boeken en kennisartikelen interessanter dan romans. Het boek Zeg het met doeken van Thomas Polime en Paul Faber vind ik bijzonder. Het gaat niet alleen over het gebruik van doeken en textiel, maar ook over de betekenis achter het gebaar van een doek krijgen of aan iemand schenken. In Okanisi Marron onomastiek van André R.M. Pakosie lees je over de betekenis van naamgeving binnen de marroncultuur. Ik heb dit boek gekocht toen ik zwanger was van mijn eerste kind. In De kunst van de Marrons vertellen Richard en Sally Price over de marroncultuur. Dit zijn twee antropologen die onderzoek hebben gedaan naar de Marrons in Suriname bij de Saamaka. Een voorwaarde was wel dat ze de taal moesten leren. Zo hebben zij van dichtbij het leven van de Saamaka kunnen beschrijven. Van de tentoonstelling Kunst van overleven in 2009 is een mooi boek overgebleven. Deze tentoonstelling was in het Tropenmuseum en gaf inzicht in de geschiedenis en ook het hedendaags perspectief van de marroncultuur. Aan Rotterdam een postkoloniale stad in beweging heb ik zelf meegewerkt. Je leest hierin het essay Welke sporen horen we, een project over bewustwording van stereotypes in hedendaagse muziek en muziekvideo’s. Deze heb ik samen met Surya Nahumury geschreven.

Ik geef graag kennis door. Op mijn 8e stond ik al met mijn spreekbeurt over Suriname voor de klas. En in VWO5 heb ik hetzelfde gedaan toen ik merkte dat slavernij werd onderbelicht in de geschiedenisles. Ik vertelde toen niet alleen over slavernij, maar ging ook de dialoog aan met mijn Turkse en Marokkaanse en witte Nederlandse klasgenoten om het belang uit te leggen van het vertellen van migratieverhalen ‘zodat mensen in Nederland weten waarom en hoe je hier terecht bent gekomen’. Ik vind het belangrijk dat mensen zien dat het verleden nog steeds sporen heeft in het heden. Ik heb bewust Cultuurwetenschappen gestudeerd, omdat ik hoop dat ik het verschil kan maken en iets kan bijdragen aan deze generatie en de komende. Door dingen te onderzoeken, te bediscussiëren en te delen.

Op 24 juni organiseert Nyanga de talk Black heritage & fashion in het Bibliotheektheater. In het gesprek komen vragen aan bod als; Hoe dragen wij onze Black Culture? In hoeverre nemen we kleding vanuit het verleden mee in het nu? En wat betekent dit voor de drager en de aanschouwer? 

Het gesprek zal worden ingeleid door modeactivist Janice Deul en vervolgens zal er een gesprek plaatsvinden tussen Jane Stjeward, Cheyenne Nelson, Marjorie Fernandes en Andy Arduin. Dit zijn allen professionals die zich laten inspireren door diaspora-erfgoed op het gebied van mode en terug laten komen in hun eigen werk. Het evenement is gratis te bezoeken, reserveer hier je ticket.

In Suriname. In de aanloop naar de onafhankelijkheid van Suriname, begin 1973, emigreerden mijn ouders naar Nederland. Ik was toen 1,5 jaar oud. We woonden eerst bij mijn opa en oma op de Willebrordusstraat in Rotterdam, zij waren al eerder met een aantal van hun kinderen naar Nederland geëmigreerd. Later woonden we als gezin verderop in dezelfde straat.

Ik was vaak bij mijn oma. Ze draaide vaak Nederlandse muziek. Je zou het niet denken, maar ik zing moeiteloos Nederlandse hits uit die tijd mee. Van Vader Abraham tot Ben Cramer. Op school kon ik goed meekomen. Ik leerde graag, zat in allerlei clubjes en was een boekenwurm. Ik haalde elke week boeken bij de jeugdbibliotheek in de Jensiusstraat in het Oude Noorden. En later in de grote Centrale Bibliotheek, dat was één van mijn favoriete plekken. Ik las vooral wat me werd aangeboden in de boekenkast, zoals Jan Terlouw, Thea Beckman en De Vijf. En op de middelbare school las ik de schrijvers van de literatuurlijsten. Pas later ontdekte ik de boeken van Surinaamse schrijvers.

Omdat ik na mijn eerste reis naar Suriname pas actief zocht naar het werk van Surinaamse schrijvers. Ik was 19, studeerde Tropische cultuurtechniek in Wageningen en zat bij een Surinaamse studentenvereniging. Met vrienden van die vereniging ging ik naar Suriname, waarna ik meer wilde weten van Surinaamse literatuur. Ik was er eerder niet mee in aanraking gekomen en werd er ook niet op gewezen dat het bestond. 

In het begin las ik romans van schrijvers zoals Cynthia Mcleod, Albert Helman en Clark Accord. Ik kocht ook Een geschiedenis van de Surinaamse literatuur van Michel van Kempen. Hij heeft Caraïbische letteren gestudeerd en heeft in dit boekwerk de Surinaamse literatuur tot 2003 gebundeld. Ik weet nog goed dat ik dit boek met mijn verjaardagsgeld kocht. Iemand anders zou er kleren of schoenen van kopen. Ik kocht dit omdat ik het tof vond dat hij die informatie had verzameld. Mijn boekenkast is inmiddels aardig gevuld, ik heb mij voorgenomen mijn eigen Surinaamse bibliotheek te maken. Ik lees overigens ook boeken met andere thema’s hoor, over geschiedenis en maatschappelijke vraagstukken. Maar ook Harry Potter. Ik blijf een boekenwurm.

In de meeste boeken las ik vooral over Suriname en andere levens. Maar in Het gym van Karin Amatmoekrim herkende ik mezelf voor het eerst. De hoofdrolspeelster is van Chinese en Javaans-Surinaamse afkomst en zit op het Gymnasium. Daar ontdekt ze een wereld die ze niet kent van thuis. Ik zat ook op het Gymnasium en ik herkende een beetje dat anders zijn. Niet alleen dat ik een Surinaamse achtergrond heb, maar ook dat ik een denker ben. Een boekenlezer. Want niet iedereen is een boekenlezer.

Na die reis naar Suriname op mijn 19e heb ik mijn eigen stamboom onderzocht. Ik had het geluk dat mijn oma veel vertelde over haar jeugd. Haar vader was een balata-tapper. Hij tapte rubber van rubberbomen. Mijn oma was een mix van Afro-Surinaams, Chinees en inheems. En ze had een Duitse opa. Ze vertelde dat hij paardreed. Van de Javaans-Surinaamse afkomst van mijn vader wist ik minder. Ik was hem een tijdje uit het oog verloren na de scheiding van mijn ouders, dus ik groeide niet met die geschiedenis en gebruiken op. Hij vertelde mij op latere leeftijd wat hij nog wist van zijn familiegeschiedenis en zijn voorouders. En ik heb vragen gesteld aan familie in Suriname. Zo leerde ik steeds meer over mijn achtergrond door familieverhalen die werden overgedragen.

Uit Java. Javaans-Surinamers horen bij de laatste groep contractarbeiders die door het Nederlandse gouvernement naar Suriname zijn gehaald om op de plantages te werken en het land te bevolken. Ze hebben dat deels gedaan met mensen uit Java, een van de eilanden uit Nederlands-Indië, een andere kolonie van Nederland. Je moet je voorstellen dat in die kolonie een racistisch apartheidssysteem heerste met bovenaan de witte Nederlanders, dan de Indo-Europeanen die van gemengd bloed waren. En onderaan de Javanen, de inlanders. Meestal ongeletterd, omdat ze geen toegang hadden tot het onderwijs. Dus als contractarbeider werden ze er vaak ingeluisd toen ze het contract ondertekenden. In de periode van 1890 tot 1939 zijn ze naar Suriname verscheept. In de scheepjournaals, die ik in het Stadsarchief in Rotterdam heb bekeken, vond ik kleine sporen van informatie over die heftige oceaanreizen van soms wel acht weken. Contractarbeiders werden vervoerd in het ruim van een schip, met slechte hygiëne en te koud gekleed voor de reis. Ik las berichten van de scheepsdokter over ziektes aan boord en overlijdensberichten door zelfmoord of uitputting. Toen contractarbeid op de plantages stopte, veranderden de leefgemeenschappen in kleine dorpen. Ze bleven werken in de kleine landbouw. Dat zie je nog terug in het landschap in district Commewijne, waar van oudsher veel Javaanse-Surinamers zich vestigden.

Twee van mijn voorouders zijn in 1907 met het schip de Besoeki vanuit Java in Rotterdam op de Wilhelminakade aangekomen. Vanuit daar zijn ze vervoerd naar Amsterdam. Met het stoomschip Willem II zijn ze uiteindelijk naar Suriname doorgereisd.

Veel via internet. Vooral documenten uit bestaande archieven die zijn gedigitaliseerd. Je kunt online bij het Nationaal Archief contracten vinden van contractarbeiders. Hier vond ik ook foto’s van die twee voorouders van mij. Dat zijn interessante ontdekkingen. Archieven ervaart men als koud, onpersoonlijk en stoffig. Maar je vindt er ook kleine spoortjes die de geschiedenis persoonlijk maken.

Ik leg ook contacten met mensen die veel werk hebben verricht om de Javaans-Surinaamse geschiedenis in kaart te brengen. Zoals Hariëtte Mingoen van Stichting Stichji. En ik zoek boeken of onderzoeken waarin iets is geschreven over de geschiedenis van de Javaanse contractarbeider. Zoals Stille passanten. Hierin vertellen Javaans-Surinaamse ouderen hun bijzondere levensverhaal. Dit geeft een beeld van hoe het was.

Ik heb samen met mijn broer een tentoonstelling gemaakt waarin we naast onszelf zeven Javaanse-Surinamers portretteren. Wij hebben door middel van persoonlijke verhalen en archiefonderzoek hun familiegeschiedenis vorm gegeven. Het zijn mensen met verschillende achtergronden zoals een choreograaf, een zangeres en eigenaren van een toko en een Javaans-Surinaams eethuis. Dat is waar de gemiddelde Rotterdammer een Javaanse-Surinamer tegen komt. De tentoonstelling laat zien hoe het transport van hun voorouders verliep, hoe de Javaanse cultuur is meegenomen naar de andere kant van de wereld en zich verder heeft ontwikkeld. Hierover vertellen maakte veel los bij de mensen die we interviewden. Hun familieleden vonden het leuk dat dit deel van hun geschiedenis zichtbaar werd. De expo is nu ook te zien in de hal van de centrale bibliotheek.  

Het is een krachtig middel om een connectie te maken met een ander. Kijk elkaar in de ogen en praat met elkaar. Vooral over onderwerpen waar taboes en schaamte omheen hangen. Elkaar begrijpen, daar gaat het om. Ik ben vrijwilliger in een hospice. Daar ontmoet ik mensen in hun laatste dagen, soms uren. Ik luister naar hun verhalen. Het valt me op dat veel mensen niet praten over dingen die ze hebben meegemaakt in hun leven.

Ik groeide er niet mee op. Bij mij thuis in Curaçao praatten we niet over taboes en gevoelige onderwerpen. We praatten over andere mensen, maar over onszelf? Nee, dat was not done.

Mijn opa heette Oswald Thompson. Hij verliet mijn oma toen mijn vader 6 jaar was. Daar spraken we niet over. Hij was advocaat en kon in Engeland studeren. Mijn oma mocht niet mee van haar moeder en hij koos voor zijn carrière. Mijn moeder vertelde dat mijn vader het kwalijk vond dat Opa Oswald was vertrokken en hem zijn onbezorgde jeugd had afgenomen. Een paar jaar geleden werd ik nieuwsgierig naar mijn opa. Mijn oma had ansichtkaarten van hem met postzegels uit Saint Kitts en Nevis, een eiland in de Caraïbische zee. Ik ben afgelopen maart drie weken geweest, maar ik heb niks in de archieven kunnen vinden. Ik heb alleen een ansichtkaart met advies aan zijn zoon: ‘zorg dat je een goede opleiding krijgt, zodat je geen schoenen hoeft te poetsen voor andere mensen’. Mijn vader had een goede baan in de gevangenis. Ik kende geen armoede, misschien wel armoede qua aandacht en liefde.

Ik heb het mezelf geleerd. Ik ben 27 jaar geleden vanuit Curaçao naar Nederland verhuisd. Voor mij een logische keuze, want Curaçao was tot 2010 nog onderdeel van de Nederlandse Antillen. Eigenlijk zoals het voor veel mensen in Nederlandse koloniën logisch was om naar Nederland te gaan. Wij kregen Nederlands onderwijs, hadden de Nederlandse nationaliteit en familieleden woonden er. Ik verhuisde naar Nederland voor, zoals vele anderen, een betere toekomst, opleiding en het avontuur. Maar ik liep hier vast. Ik zat in de criminaliteit en mijn harde opvoeding van vroeger, met veel slaag, zat mij in de weg. Een vriendin vroeg of ik over mijn trauma’s wilde praten. Ik wilde wel, maar ik wilde er ook iets mee doen. Ik ontmoette toen Kenneth Asporaat van het Huis van Asporaat. Samen met hem schreef ik mijn verhaal. We maakten er een theatervoorstelling van ‘De Naakte Antiliaan’. In de voorstelling vertelde ik open over mijn leven. Doordat ik mezelf openstelde aan het publiek, kreeg ik reacties terug en daar leerde ik van, over mezelf maar ook hoe het is om te praten over lastige onderwerpen. Openheid is om te helen. Niet om iemand de schuld te geven, want dan ben je het punt voorbij. Openheid is willen weten waarom de dingen zijn gegaan zoals ze zijn gegaan. Dan begrijp je waarom je dingen doet en ontdek je wie je bent.Na die eerste theaterproductie ben ik verdergegaan met theater.
Kunst heeft mijn leven gered.

Als ik theater maak wil ik iemand raken, iemand ongemakkelijk laten voelen. Maar laten we praten over die ongemakkelijkheid zonder elkaar de schuld te geven. Dus onderwerpen met een maatschappelijk thema, taboes of schaamte zullen mij altijd intrigeren. Waar we niet over praten, daar doe ik iets mee.

Aan het theaterstuk Tula, waarin ik de vrijheidsstrijder Tula van Curaçao speel, ging een gesprek met mijn dochter vooraf. Ze vertelde dat ze haar haar altijd in een bepaalde stijl droeg om er niet op gewezen te worden. Ik werd daar zelf ongemakkelijk van, dat zij hierom gediscrimineerd werd. Ik ben me gaan verdiepen in de slavernij, iets waar ik eerder niet in geïnteresseerd was. Ik had veel discussies met vrienden over bijvoorbeeld kindermishandeling. Mensen zeiden dat dit door het slavernijverleden kwam, dat vond ik een excuus om dat te blijven doen. Want als je het weet, waarom verander je dan niet. Maar toen discriminatie dus dichtbij kwam, ontdekte ik het echte verhaal van Tula. Als kind kende ik Tula alleen als je iemand wilde pesten, dan noemde je hem Tula, alsof diegene lelijk was. Het was geen geschiedkundige voorstelling, maar ik gebruikte het verhaal van Tula om het gesprek aan te gaan met het publiek. Discrimineer je zelf ook naar anderen? Ik zeg altijd ‘Tula was mentaal vrij, maar fysiek vast’. En in deze tijd zijn wij vrij, maar hoe vrij zijn wij eigenlijk mentaal?

Kijk, in de Caraïbische gemeenschap, ik generaliseer hè, maar we houden niet van lezen. Daarom is theater ons ding. We luisteren liever naar orale verhalen. Ik heb natuurlijk op school leren lezen, maar een boek uitlezen en me verdiepen in de inhoud leerde ik in Nederland. Boeken worden pas interessant voor mij als ik een voorstelling ga maken.

Tula, verloren vrijheid van Jeroen Leinders. Een historische roman over Tula. En Het slavenschip van Marcus Rediker. En Slavernij & vrijheid op Curaçao van Han Jordaan. Of The slave trade van James Walvin. Maar ik heb voor deze voorstelling ook veel films gekeken zoals Gone with the Wind, een klassieker uit 1939 in de tijd van de Amerikaanse burgeroorlog.

Ik doe met mijn productiemaatschappij DNA Storytellers kleinschalige theatervoorstellingen in Huizen van de Wijk. Dit zijn locaties waar buurtbewoners elkaar ontmoeten. Ik wilde dichter bij het publiek komen en van het theaterpodium af. In deze producties werk ik met mensen die iets traumatisch hebben meegemaakt. Door samen met mij te acteren verwerken zij hun trauma. Het maakt veel los bij het publiek. Ze voelen zich ongemakkelijk, gaan naar het toilet, sommigen lachen, waar anderen weer boos om worden. Ik zeg altijd tegen de ‘acteurs’, het is niet persoonlijk bedoeld. Het zijn producties met veel ruimte voor storytelling, een beetje theater en een nagesprek met het publiek. Geen discussie, maar een gesprek.

Ik ben voor de liefde naar Rotterdam gekomen. Ik voel mij thuis in deze stad. Maar het is ook een stad met armoede, waar voordeuren vaak op slot zijn. Door mijn werk in de wijk merk ik dat ík wel achter de voordeur kan komen, door eerst de connectie te maken.

Henry Timisela is geboren en getogen in de provincie. Hij was als kind vaak te vinden in de boomgaarden om appels te plukken en weet wat kersen keren is. Maar hij weet ook waar zijn Molukse voorouders vandaan komen. Door het drukke verenigingsleven van zijn ouders in de hechte Molukse gemeenschap leert hij van huis uit hoe hij mensen samen kan brengen. In buurthuizen, op de radio en in het theater. Als directeur van het Museum Maluku in Den Haag zorgt hij dat het verhaal van de Molukse gemeenschap in Nederland een plek krijgt en dat het wordt doorverteld. Niet alleen aan Molukse mensen, maar aan iedereen, omdat het onderdeel is van de geschiedenis van ieder mens in Nederland. 

Ik ben geboren in Tiel. Ja, in de provincie. Mijn kinderen zijn in Rotterdam geboren. Ze zijn nog jong, 7 en 5 jaar. Mijn dochtertje stelt vragen als ‘waar komt opa vandaan?’ Dan zeg ik dat opa ook in Nederland is geboren en leg ik uit dat onze voorouders van de Molukken komen.

Het is een eilandengroep vlakbij Indonesië. Ze noemden het vroeger de specerij-eilanden. Het waren kleine koninkrijkjes die het monopolie op nootmuskaat en kruidnagel hadden. Dat werd nergens anders verbouwd. Molukkers waren een zeewaardig en handelsbekwaan volk, ze dreven handel met Arabieren, Chinezen en Portugezen. In 1602 was er een breekpunt, toen kwamen de eerste VOC schepen Ambon, de hoofdstad van de Molukken binnenvaren. Op dat moment was kruidnagel meer waar dan goud. De Molukken zijn met geweld gekoloniseerd en dat heeft 350 jaar geduurd. Dat ging natuurlijk niet zonder verzet, vergis je niet, de Molukkers hebben oorlogen en studentenopstanden gevoerd. Pas na de Tweede Wereldoorlog, in 1949, erkende Nederland Indonesië als een onafhankelijke staat. Dat gebeurde onder druk van de Verenigde Naties. In 1950 werd het KNIL, het koloniale leger, ontbonden. Mijn opa zat in het KNIL-leger. 

Toen het leger werd ontbonden en Nederlands-Indië dus Indonesië werd, was hij niet gewenst op Indonesisch grondgebied. Hij wilde terug naar de Molukken, maar dat kon niet. Indonesië wilde na de onafhankelijkheid ook de Molukken bij hun eenheidsstaat hebben en verwachtte dat de oud-soldaten zich zouden aansluiten bij de RMS, de Republiek der Zuid-Molukken. Deze proclamatie, het uitroepen van de onafhankelijke republiek der Zuid-Molukken, was op 25 april 1959 een feit en gerechtvaardigd volgens het internationaal recht. Hierdoor konden de 4.000 Molukse KNIL soldaten en hun gezinnen niet terugkeren naar de Molukken. En ondanks dat het KNIL-leger werd ontbonden, was Nederland wel verantwoordelijk voor Molukse ex-KNIL-soldaten en hun gezinnen. Er is toen gekozen voor een ‘tijdelijk’ verblijf in Nederland. En het begrip ‘tijdelijk’ is heel ruim. Door de jaren heen is de Molukse gemeenschap hecht gebleven. Het is helaas nooit van terugkeer gekomen en er is inmiddels al een vijfde generatie in Nederland.

Ons gezin woonde buiten de Molukse wijk, maar ik ben wel in de Molukse gemeenschap opgegroeid. Mijn ouders waren actief in het verenigingsleven, allebei kerkraad-lid. Thuis waren er altijd vergaderingen. Er kwamen allerlei groepen mensen langs, van zangkoren tot werkgroepen. Mijn moeder was ook betrokken bij een vrouwenvereniging buiten de Molukse gemeenschap. Zij was in de jaren 70 vanuit de Molukken naar Nederland gekomen en had alleen haar schoonfamilie hier. Ze werkte in een wasserette en haar Turkse en Marokkaanse collega’s kwamen bij ons over de vloer. Ze vonden het leuk om samen dingen te doen. Ze zijn meerdere malen met elkaar naar Turkije geweest. Dat vond ik bijzonder aan mijn moeder. Het is voor mij vertrouwd om me te verbinden met anderen. Ik kreeg vroeg van huis uit mee om mensen samen te brengen. Ik ben wel vroeg zelfstandig gaan wonen, in de grote stad, om zelf de wereld te ontdekken. 

Ik kon als redacteur aan de slag bij Veronica Magazine en werd gegrepen door de media. Hierna had ik een loopbaan bij publieke omroepen en FunX, BNR Nieuwsradio, RTV Rijnmond. Daar heb ik zelf hard voor gewerkt. Ik heb een radiomethodiek geschreven voor het VMBO waarbij je de community betrekt bij lokale radioprogramma’s. Maar heel hard werken heeft ook een keerzijde. Toen ik door omstandigheden weer bij mij ouders woonde en mijn broer op dat moment ook naar het ouderlijk huis terugkeerde, zijn we samen weer van onderaf begonnen. Terug in de gemeenschap. Op dat moment besloten we echt om iets terug te geven aan de Molukse gemeenschap, de plek waar we zelf alles hadden geleerd. We maakten een no-budget speelfilm met lokale sponsoren en de lokale schouwburg. Hiermee konden we bijna 70 kinderen een hele leuke zomer geven, waar de ouders enorm dankbaar voor waren. Het werd echt gedragen door de Molukse gemeenschap in Tiel. Uiteindelijk hebben we de speelfilm door heel Nederland in filmhuizen hebben gedraaid. Dat bracht mijn broer en mij op het idee om de eerste Molukse speelfilm in Nederland te maken. We hebben hierna ook theatershows geschreven en een kinderboek uitgebracht. En daar gaat het mij om, dat we de verhaallijn ombuigen. We zijn hier al vijf generaties. Het verhaal hoe de Molukkers hier zijn gekomen, kennen we nu wel. En laten we dat alsjeblieft blijven onderstrepen en niet vergeten. Maar mijn dochter van vijf kan je echt niet meer vragen ‘Wil je nog terug naar de Molukken?’ Die vraag stel je aan de eerste generatie, niet meer aan een meisje dat hier is geboren. 

Ongetwijfeld leert zij dat van de mensen om haar heen, zoals ik dat ook van mijn familie heb geleerd. Voor mij is het altijd duidelijk geweest waar mijn voorouders vandaan komen, zoals voor vele Molukse mensen. Mijn stamboom gaat tien generaties terug. Dat heb ik als tip voor mensen die op zoek gaan naar hun Molukse wortels, achterhaal je ‘negeri’. Het dorp waar je (voor)ouders vandaan komen. Daar zijn bronnen, als het niet gedrukt is, dan zijn er dorpsoudsten die iets kunnen vertellen. Het Molukse erfgoed in Nederland centreren we in het Museum Maluku in Den Haag. De collectie bestaat voornamelijk uit objecten uit de tijden van aankomst in Nederland van de eerste generatie Molukkers. Dan moet je denken aan hutkoffers, nagebouwde barakken waar de families destijds in woonden, spullen uit het KNIL-leger. En veel persoonlijke archieven van belangrijke mensen uit die tijd. Het mooie van de collectie is dat ze is opgebouwd door de gemeenschap zelf. Mensen vinden het fijn bij te dragen aan het vertellen van de geschiedenis. Momenteel ben ik bezig met een project met videobanden uit persoonlijke archieven. Op deze beelden zie je het leven in de wijk, in de huiskamer, op vakantie en op feestjes. Welke gebruiken en tradities zien we? Hoe zagen de huiskamers eruit? Maar ik hoop ook dat de collectie wordt aangevuld met Molukse makers van nu. Zoals de graphic novel Molo Uku van Erno Pickee en Harits Farhan, dat het VOC verhaal vertelt vanuit de ogen van een kind.