Skip to main content

Mikroskoopische vermaaklykheden

Nieuwsgierig naar de natuur

Tegenwoordig is er veel aandacht voor de manier waarop we met de natuur en het milieu omgaan. Veel mensen vinden duurzaamheid belangrijk. Ook 300 jaar geleden was er al volop aandacht voor de natuur. Dat zien we bijvoorbeeld in de erfgoedcollectie van Bibliotheek Rotterdam terug. In die collectie zitten allerlei oude boeken over de natuur, met prachtige afbeeldingen!

Kennistoename

Nu weten we heel veel over de natuur en de rol die we daarin zelf spelen. We zijn daardoor in staat om bewuste keuzes te maken in hoe we met de natuur omgaan. Die kennis is in de loop der tijd opgebouwd. Vanaf de 17e eeuw ontstaat er een enorme kennistoename. Mensen gaan niet langer alleen maar uit van bestaande bronnen, zoals geschriften uit de Griekse en Romeinse oudheid. Lange tijd waren klassieke auteurs als Galenus en Aristoteles de belangrijkste autoriteiten op het gebied van kennis over de natuur. Iemand zoals Antoni van Leeuwenhoek uit Delft ging echter zelf op onderzoek uit. Van Leeuwenhoek was goed bekend in Rotterdam en had er verschillende contacten. Hij maakte duidelijk dat de wereld anders in elkaar zat dan de klassieke auteurs dachten.

Antoni van Leeuwenhoek

Uit nieuwsgierigheid naar hoe de natuur zich om hem heen vormde, gebruikte Van Leeuwenhoek een primitieve microscoop met één lens tussen twee metalen plaatjes. Hij maakte zijn lenzen zelf en deed altijd geheimzinnig over zijn procedé van blazen, slijpen en polijsten. Recent onderzoek naar enkele van zijn overgebleven microscopen maakt duidelijk dat Van Leeuwenhoeks techniek helemaal niet zo verschilde van de werkwijze van collega-microscopisten. Van Leeuwenhoek lijkt dus ook oog te hebben gehad voor het creëren van zijn imago.

De hoge vergrotingsfactor van zijn eindresultaat stelde Van Leeuwenhoek in staat baanbrekende resultaten te presenteren. Hij was echter geen wetenschapper, maar een gefascineerde autodidact: Van Leeuwenhoek onderzocht zijn materiaal niet op basis van een vaste methode en hij trok meestal geen wetenschappelijke conclusies uit zijn onderzoek. Toch wist hij met zijn resultaten hoge ogen te gooien in wetenschappelijke kring. Zijn werk gaf de mens ineens veel meer inzicht in de wereld. Bibliotheek Rotterdam bewaart het eerste boek uit 1684 waarin Van Leeuwenhoek verslag doet van zijn bevindingen, met de moeilijke titel Ondervindingen en Beschouwingen Der onsigbare geschapene waarheden. De titel maakt duidelijk dat Van Leeuwenhoek nieuwe ‘waarheden’ kan benoemen van ‘onzichtbare’ zaken. In die tijd moet dat voor lezers mysterieus en spannend hebben geklonken. Nu zijn Van Leeuwenhoeks ontdekkingen alledaagse gegevens die iedereen kent, zoals bacteriën en zaadcellen.

Popularisering

Na de ontdekkingen die Van Leeuwenhoek en anderen hadden gedaan werd de nieuwe kennis over de natuur ook voor een breder publiek toegankelijk gemaakt. Bibliotheek Rotterdam heeft bijvoorbeeld een boek in vier delen uit 1776 met de titel Mikroskoopische vermaaklykheden. Het is een vertaling van het werk van de Duitse natuuronderzoeker Martin Frobenius Ledermüller. De titel laat al duidelijk blijken dat het boek geen puur wetenschappelijk publiek voor ogen heeft: het is ook een boek ‘ter vermaak’. Het voorwoord spreekt van ‘liefhebbers’. De vier delen van het boek staan vol met prachtige afbeeldingen van zaken uit de natuur die niet met het blote oog zichtbaar zijn. Alle afbeeldingen zijn bovendien met de hand ingekleurd (kleurendruk bestond nog niet). De uitgever benadrukt in het voorwoord dan ook dat die ‘Natuurlyke Kleur’ iets bijzonders is in dit boek.

Het derde deel (exemplaar van de Universiteitsbibliotheek UvA) is door Google Books gedigitaliseerd en in Delpher te bekijken.

    Restauratieproject

    Mikroskoopische vermaaklykheden is een van de boeken die door Bibliotheek Rotterdam geselecteerd zijn om te worden gerestaureerd. Na 250 jaar te zijn gebruikt zijn sommige boeken namelijk niet meer in al te beste staat. Om ze te kunnen blijven laten zien zonder dat er nog meer schade ontstaat, moeten ze worden opgeknapt. Dat gebeurt door een gespecialiseerde boekrestaurator. Bibliotheek Rotterdam vindt het belangrijk om dit te doen, omdat de boeken daarna hun verhaal kunnen blijven vertellen. Mikroskoopische vermaaklykheden kan zo na het restauratieproces weer de bewondering voor de natuur laten zien die er honderden jaren geleden al was. Het boek toont ons op die manier de blijvende pracht en kracht van de wereld waarin we leven.

    • Meer weten, vragen of opmerkingen? Mail conservator John Tholen via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..

    Meer lezen