Actief luisteren naar muziek van Cage en Reich

Geschreven door John Valk

Specialist media John Valk schrijft in deze blog over muzikale apps die gebaseerd zijn op concepten van grote namen in de klassieke muziek.

Op het gebied van muziek zijn sinds de intrede van mobiele apparatuur, uitgebreidere toepassingen beschikbaar voor zowel de luisteraar als de muzikant. In één van mijn eerdere blogs tref je een uitgebreid overzicht aan van deze nieuwe mogelijkheden. Een enkele keer kom je een app tegen, die als het ware op het snijvlak van luisteren en musiceren ligt in die zin dat deze de luisteraar actief willen meenemen in het muzikale proces. Frappant is dat dit afspeelt binnen het domein van wat we normaal plachten te noemen ‘moderne klassieke muziek’. Ik heb het dan over de apps ‘John Cage Prepared Piano’ en ‘Steve Reich’s Clapping Music’.

De app Prepared Piano

John Cage behoorde tot één van de grootste vernieuwers in het componeren van ‘klassieke’ muziek. Daarbij borduurde hij voort op de eveneens avantgardistische verrichtingen van Anton Webern en Eric Satie. Niet melodie en harmonie, maar vooral klankleur en ritme waren voor Cage belangrijke muzikale fundamenten. In dat licht moeten we ook de geprepareerde piano, de ‘prepared piano’, zien. Hij bedacht dit toen hij in 1946 een slagwerkstuk moest schrijven voor een ruimte waarin alleen een piano stond. Dat werden zijn ‘Sonatas and Interludes’. Hij plaatste schroefjes, moertjes, spijkers, gummetjes, stukjes papier en vele andere materialen tussen en onder de snaren en schreef hierbij dikwijls zeer nauwkeurig voor welke soort en lengte of dikte nodig was en waar deze hulpmiddelen geplaatst dienen te worden om het gewenste effect te bereiken. Die geluiden werden mede naar aanleiding zijn 100e geboortedag in 2017 virtueel beschikbaar gesteld via de app Prepared Piano (zie afbeelding) voor diverse mobiele apparaten.

Stephen Drury van het New England Conservatorium geeft in het volgende filmje een demonstratie van de preparatie van de piano ten behoeve van de uitvoering van John Cage's 'Sonatas & Interludes'.

Steve Reich, de vader van minimal music

Voor classic fm onthulde componist Steve Reich wat hem dreef tot het schrijven van zijn bedrieglijk uitdagende flamenco-geïnspireerde canon, Clapping Music uit 1972. Na het bezoek aan een nachtclub in Brussel, waar flamenco te horen was met het gebruikelijke handgeklap, kwam hij op het idee dit stuk te componeren. Kenmerk van deze 'minimal music' is dat een ritmisch herkenbaar patroon steeds herhaald wordt met hele minieme verschuivingen in ritme. Dat zie je ook in Clapping Music terug.
Steve Reich geeft zelf een toelichting op de app Clapping Music (iPad), die je vooral moet zien als een spel, een oefening in ritmisch klappen.

Meer weten over Steve Reich en zijn manier van componeren? Lees het artikel van Muziekweb (gevestigd in Centrale bibliotheek Rotterdam) met verwijzingen naar uitvoeringen op CD en DVD. Zelf muziek van Steve Reich spelen? Kijk in de catalogus of kom naar de vierde verdieping van Centrale Bibliotheek.

Uitgelicht

'Different trains'

Different trains (for string quartet and pre-recorded performance tape) is een werk uit 1988 in drie delen voor strijkkwartet en 'tape' of opname (bijgevoegd op de cd). Het werk is van Steve Reich (1938), een van de hoofdfiguren uit de minimal music. Hij schreef het voor het Kronos Quartet dat de prèmiere verzorgde en vervolgens in 1989 een Grammy won voor Best Contemporary Classical Composition voor de cd. Het stuk gaat inderdaad over treinreizen. Tussen 1939 en 1942 moest de kleine Steve met de trein heen en weer tussen New York en Los Angeles, tussen zijn gescheiden ouders. Had hij in diezelfde periode in Europa gewoond, dan had hij op andere treinen naar andere bestemmingen gereden, zo bedacht hij zich vele jaren later. En daarmee doelt hij op de holocaust. Op de 'tape' zijn naast opnames van stoomfluiten en sirenes ook nog zo'n veertigtal stemfragmenten te horen die samen een verhaal vertellen, onder andere van de gouvernante van Steve Reich en enkele overlevenden van de holocaust. De delen heten: America - Before the war, Europe - During the war en After the war. Niet alleen is Reich een van de belangrijkste Amerikaanse componisten van de 20e eeuw, dit werk behoort tot de hoogtepunten in zijn oeuvre. Alleen door volleerde musici goed uit te voeren. Partijen. Graad 4-5.